İşçilik alacakları, işçinin iş sözleşmesinin sona ermesi yani işten ayrılması ya da çıkarılması durumunda ortaya çıkan alacaklardır.
Burada ayrıca iş güvenliği hükümleri göz önünde bulundurulmalıdır. İş güvenliği hükümlerinin ortaya çıkması için iki şart vardır. Bunlar:
- İşyerinde toplam 30 veya daha fazla çalışanın çalışması
- İşçinin en az 6 yıldır o iş yerinde çalışıyor olması
İşçi iş güvenliği kapsamına giriyorsa işe iade davası açma hakkına sahiptir. İşe iade davası, işçi işten çıkartıldıktan sonra 30 gün içinde açılabilir.
İŞÇİ ALACAKLARI
İş hukukunda bir çok işçi alacağı söz konusu olsa da biz bu yazımızda en önemlilerini ele alacağız.
- KIDEM TAZMİNATI
İş sözleşmesinin 4857 sayılı İş Kanunu’ndaki sebeplerden biriyle son bulması halinde alınabilecek tazminattır. İşçinin kıdem tazminatı alabilmesi için;
- 4857 sayılı İş Kanunu’na tabi bir işçi olması,
- Çalıştığı işyerinde 1 yılı doldurmuş olması,
- İş sözleşmesinin iş kanununda sayılan sebeplerden biri ile sonlandırılması gerekmektedir.
Belirli süreli iş sözleşmelerinde sözleşmenin süresi dolduğu için sona ermesi durumunda kıdem tazminatı talep edilemez. Fakat süreli iş sözleşmelerinde de sözleşme süresi bitmeden, işveren tarafından haksız işten çıkartma olmuşsa yahut işçi kendi iradesiyle haklı bir sebepten ötürü işten çıkmışsa kıdem tazminatı talep edilebilir.
Kıdem tazminatı hesaplanırken, aylık giydirilmiş brüt ücrete göre hesaplanır.
- İHBAR TAZMİNATI
4857 Sayılı İş Kanunu 17. Maddesi hükmüne göre belirsiz süreli iş sözleşmelerinin feshinden önce durumun diğer tarafa bildirilmesi gerekir.
İş sözleşmeleri;
- 6 aydan az çalışmış işçiler için bildirimden 2 hafta sonra
- 6 aydan bir 1.5 yıla kadar çalışmış işçiler için bildirimden 4 hafta sonra
- 5 yıldan 3 yıla kadar çalışmış işçiler için bildirimden 6 hafta sonra,
- 3 yıldan uzun süredir çalışmış işçiler için bildirimden 8 hafta sonra,
Feshedilmiş sayılır, sona erer.
Bu süreler asgari olup sözleşmeler ile uzatılabilir.
Bildirim şartına uymayan taraf, bildirim süresine ilişkin ücret tutarında tazminat ödemek zorundadır.
İşveren bildirim süresine ait ücreti peşin vermek suretiyle iş sözleşmesini feshedebilir.
- İŞ KAZASI, MESLEK HASTALIĞI TAZMİNATI
İş kazası geçiren işçinin maddi ve manevi olarak uğradığı zararlarının giderilmesi için kanunda tanımlanan işçi alacağıdır. Bu tazminat kapsamında;
- Cenaze masrafları (ölüm halinde),
- Ölenin desteğinden mahrum kalan kişilerin bu sebeple uğradıkları kayıplar (ölüm halinde),
- Tedavi giderleri,
- Çalışma gücünün azalmasından ya da yitirilmesinden doğan kayıplar,
- Kazanç kaybı,
- Ekonomik geleceğin bozulmasından kaynaklı kayıplar,
Talep edilebilir.
- FAZLA MESAİ ÜCRETİ
4857 sayılı İş Kanunu m. 63’e göre, bir işçi bir haftada 45 saatten fazla çalışamaz. 45 saatten sonraki çalışmalar fazla çalışma olarak isimlendirilir. 4857 sayılı İş Kanunu m. 41/7 hükmünce fazla çalışma için işçinin onayının alınması şartı vardır.
İşçinin günlük çalışma süresi en fazla 11 saattir. Günlük 11 saati geçen çalışmalar, haftalık çalışma süresi 45 saati geçmese bile fazla çalışma olarak isimlendirilir.
İşçi geceleri 7.5 saatten fazla çalışamaz. Gece çalışmasının 7.5 saati geçmesi durumunda, haftalık çalışma süresi 45 saati geçmese de fazla çalışma sayılır.
4857 sayılı İş Kanunu m. 41 hükmünce, fazla mesai ücreti 1,5 yevmiye olarak ödenir.
- HAFTA TATİLİ ÜCRETİ
4857 sayılı İş Kanunu m. 41 hükmünce hafta tatili haftanın 6 günü çalışan ya da çalışmış kabul edilen işçinin, yedinci gün 24 saat boyunca sahip olduğu dinlenme hakkıdır. Çalışılmayan hafta tatili günü için işveren, o günün ücretini tam olarak ödemek zorundadır. Hafta tatilinde çalışan işçinin, çalışılan günün yevmiyesi ile varsa fazla mesai çalışma yevmiye alacağı hakkı ortaya çıkmaktadır.
- ULUSAL BAYRAM VE GENEL TATİL ALACAĞI
4857 sayılı İş Kanunun 47. Maddesi’nin bu konudaki hükmü;
Madde 47 – Bu Kanun kapsamına giren işyerlerinde çalışan işçilere, kanunlarda ulusal
bayram ve genel tatil günü olarak kabul edilen günlerde çalışmazlarsa, bir iş karşılığı olmaksızın o günün ücretleri tam olarak, tatil yapmayarak çalışırlarsa ayrıca çalışılan her gün için bir günlük ücreti ödenir.
Yüzde usulünün uygulandığı işyerlerinde işçilerin ulusal bayram ve genel tatil ücretleri
işverence işçiye ödenir.
Ulusal bayram ve resmi tatillerde çalışan işçilere çift yevmiye ödenir.
- YILLIK İZİN ÜCRETİ
4857 sayılı İş Kanunu m. 53 hükmüne göre; deneme süresi dahil, en az bir yıl çalışmış işçinin yıllık ücretli izin hakkı vardır. İşçi bu hakkından vazgeçemez. Bir yıldan az süren mevsimlik veya kampanya işlerinde çalışan işçilere ise yıllık ücretli izinlere ilişkin hükümler uygulanmaz.
İşçinin yıllık ücretli izin süresi, çalışma geçmişine göre değişmektedir. Buna göre;
- 1-5 yıl arası (5 yıl dahil) hizmet süresi olanlara en az 14 günden,
- 5-15 yıl arası hizmet süresi olanlara en az 20 günden,
- 15yıl (dahil) ve daha fazla hizmet süresi olanlara en az 26 günden,
az yıllık ücretli izin verilemez.
Bunun dışında 18 ve daha küçük yaştaki işçilerle, 50 ve daha yukarı yaştaki işçilere verilecek yıllık ücretli izin süresi 20 günden daha az olamaz.
- ASGARİ GEÇİM İNDİRİMİ
Devlet işçinin kendisi ve bakmakla yükümlü olduğu kişiler için gelir vergisi indirimi uygular. Bu indirim, asgari geçim indirimi (AGİ) olarak adlandırılır. AGİ de işçi alacakları kapsamında ele alınır.
AGİ, 01.01.2008 tarihinde zorunlu hale gelmiştir. AGİ hesaplaması yapılırken; asgari ücretin yıllık brüt tutarı, işçinin medeni durumu ve çocuk sayısı dikkate alınır.
- KÖTÜ NİYET TAZMİNATI
İş sözleşmesinin işveren tarafından fesih hakkının kötüye kullanılarak sona erdirildiği hallerde işçiye, bildirim süresinin üç katı tutarında tazminat ödenmesi gerekir. 4857 sayılı İş Kanunu’nun 18, 19, 20 ve 21. maddeleri kapsamındaki işçiler bu kapsama dahil değildir. İşçinin işe iadesinin mümkünatı varsa, kötü niyet tazminatı söz konusu olmayacak, işe iade yapılacaktır.
